डॉक्टर, इंजिनीयर, शिक्षक हे पारंपरिक व्यवसाय आपल्याला परिचित आहेत. पण एक असा व्यवसाय आहे जो थोडा अनोखा, थोडा रहस्यमय आणि खूपच गरजेचा आहे – तो म्हणजे Forensic Accounting! याच क्षेत्रात काम करणाऱ्या आणि अनेक आर्थिक फसवणुकींचा छडा लावणाऱ्या अपूर्वा जोशी यांचा अनुभव ‘आरपार’ च्या Woman Ki Baat या पॉडकास्टमध्ये ऐकायला मिळतो. अभिनेत्री मुग्धा गोडबोले यांनी त्यांच्याशी घेतलेला हा संवाद खूप माहितीपूर्ण आणि डोळे उघडणारा ठरतो.

फॉरेन्सिक अकाउंटंट म्हणजे फक्त हिशेब तपासणारा नव्हे, तर फसवणुकीचे जाळं उकलणारा शोधक असतो. अपूर्वा जोशी ही अशीच एक संशोधक – जी केवळ अकाऊंट बघत नाही, तर प्रत्येक आर्थिक व्यवहारामागे दडलेली खरी गोष्ट शोधते. ती कोणत्या कागदपत्रांवर संशय घ्यायचा, कोठे घोळ झाला आहे, कोणाला फायदा झाला आहे – हे सगळं बारीकसारीक तपशीलांसह शोधून काढते.

आज अपूर्वा Riskpro या नामवंत संस्थेची भागीदार आहे. ती देशभरातील कंपन्यांसाठी forensic audit, Anti-Money Laundering (AML) तपास, आणि fraud investigation यामध्ये मार्गदर्शन करते. तिचं काम अनेकदा खूप संवेदनशील असतं – कारण ती ज्या प्रकरणांवर काम करते, त्यामध्ये कोट्यवधींचा घोटाळा लपलेला असतो. त्यामुळे ती फक्त एक अकाउंटंट नसून, ती एक प्रकारची गुप्तचर आहे असंही म्हणता येईल.

या पॉडकास्टमध्ये अपूर्वा जोशीने आपली शैक्षणिक वाटचाल, पहिली नोकरी, आणि या क्षेत्रात कसं पाऊल टाकलं हे सविस्तर सांगितलं. सुरुवातीला तिला हिशेब शिकण्यात रस होता, पण जसजसा वेळ गेला, तसं तिला आर्थिक फसवणूक कशी होते, ती ओळखायचं कसं, पुरावे कुठून मिळवायचे, आणि कायद्यानं त्याचा पाठपुरावा कसा करायचा – याकडे अधिक आकर्षण वाटू लागलं.

तिनं उदाहरणं देऊन सांगितलं की काही वेळा एक लहानसा एक्सेल शिटचा फॉर्म्युला बदलला जातो, आणि त्यातून लाखोंचा घोटाळा होतो. या छोट्या क्लूज तिला शोधून काढायचे असतात – तेही अत्यंत बारकाईने आणि पुराव्यानिशी.

या संवादात PNB Fraud (पंजाब नॅशनल बँकेचा घोटाळा) याचा खास उल्लेख करण्यात आला. देशभर गाजलेल्या या प्रकरणात फसवणुकीचे जाळं किती खोल आहे, आणि अशा प्रकरणांमध्ये Forensic Accountant ची भूमिका किती महत्त्वाची असते, हे अपूर्वाने अतिशय सोप्या भाषेत समजावलं.

त्यानंतर विषय निघाला Multilevel Marketing Fraud चा. MLM स्कीम्स कशा आकर्षक वचनं देऊन लोकांना फसवतात, यावर ती म्हणाली की “मोठा फायदा, कमी वेळात” असं जेव्हा कुठे ऐकायला मिळतं, तेव्हा तिथे शंकेची जागा असते. ती म्हणाली की MLM आणि Ponzi Schemes हे एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत – आणि अशा प्रकारांपासून तरुणांनी विशेषतः सावध राहायला हवं.

या सगळ्यात एक महत्त्वाचा मुद्दा अपूर्वाने मांडला – तो म्हणजे Fraud Refund Success Rate in India. ती म्हणाली की भारतात फसवणुकीनंतर पैसे परत मिळण्याचा दर खूपच कमी आहे. कारणं अनेक आहेत –

1. आपल्याकडे कायदेशीर प्रक्रिया खूप वेळखाऊ आहे,

2. अनेकदा लोक पुरावे गोळा करत नाहीत किंवा रिपोर्ट करत नाहीत,

3. पोलीस आणि सायबर यंत्रणांकडे देखील मर्यादित संसाधनं आहेत,

4. आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे – लोकांना माहितीच नसते की कुठे तक्रार करायची.

त्यामुळे ती सांगते की प्रत्येकाने स्वतः जागरूक राहणं आणि आपल्या आर्थिक व्यवहारांत पारदर्शकता राखणं आवश्यक आहे.

या एपिसोडमध्ये अपूर्वाने तरुणांसाठी एक मार्गदर्शनात्मक दृष्टिकोनही दिला. तिनं सांगितलं की Forensic Accounting, AML, Risk Management अशा क्षेत्रांत आता चांगल्या संधी आहेत. यासाठी खास कोर्सेसही उपलब्ध आहेत – जे कोणतंही कॉमर्स किंवा फायनान्सचं शिक्षण घेतलेलं व्यक्ती करू शकतं. तिला विश्वास आहे की पुढील काही वर्षांत या क्षेत्रात करिअर करणाऱ्या तरुणांना खूप मोठी मागणी असेल.

‘Woman Ki Baat’ मधील प्रत्येक भागात वेगवेगळ्या क्षेत्रांतील महिलांचा प्रवास उलगडून दाखवला जातो. या भागात अपूर्वा जोशीने आपला प्रवास, तिचं काम, आणि समाजासाठी तिचं योगदान अतिशय स्पष्टपणे मांडलं. हे केवळ तिचं यश नव्हे, तर या क्षेत्रात करिअर करू इच्छिणाऱ्या प्रत्येकासाठी एक प्रेरणादायी उदाहरण आहे.

या पॉडकास्टमध्ये केवळ आर्थिक फसवणूकच नव्हे, तर समाजातल्या महिलांचं योगदान, त्यांच्या क्षेत्रातील भूमिका, आणि नव्या वाटा शोधण्याचा त्यांचा आत्मविश्वास याचीही छान झलक मिळते.

तुम्हीही हा एपिसोड नक्की पाहा – आणि तुम्हाला यातील कोणती गोष्ट सर्वात उपयुक्त वाटली ते आम्हाला comment box मध्ये जरूर कळवा!